Zieke promotionele kalenders: Antikamnia

Foto credits: Cooper Hewitt, Smithsonian – publiek domein

De beroemde ‘Antikamnia-kalenders’, werden eind 19e eeuw uitgedeeld als promotioneel artikel voor het chemische en farmaceutische bedrijf Antikamnia (1890–1930) uit St. Louis, Amerika.

Doodskoppen op promotionele kalenders van Farmabedrijf Antikamnia.

Tegenwoordig gebruiken veel mensen een tablet paracetamol als panacee. Niet alleen om allerlei pijnen en pijntjes te stillen, maar ook om beter te slapen, koorts te bestrijden, tegen de stress, als bloedverdunner of zelfs tegen de akeligste ziektes. Wat dat betreft is acetylsalicylzuur het laatste – en veiligste – wondermiddel in een lange reeks wondermiddelen, die ons al eeuwenlang door artsen en kwakzalvers worden aangeraden en voorgeschreven. 

Een voor mij als relatiegeschenkfanaat interessant eerder voorbeeld is Antikamnia ( ‘tegen pijn’ in het oud-Grieks) dat eind negentiende eeuw werd aangeprezen tegen een verscheidenheid aan kwalen, van hoofdpijn en zenuwpijn tot reumatische klachten,  van verkoudheid tot vrouwenkwaaltjes en ga  zo maar door. De werkzame stof was acetanilide, een van de eerste synthetisch geproduceerde pijnstillers. Met maar één klein probleem: acetanilide werkte wel, maar bleek, zeker in grote doseringen, nogal giftig.

De Antikamnia  Chemical Company (1890-1930) liet zich daar aanvankelijk niet door weerhouden en verkocht de pillen met veel succes. Zonder recept verkrijgbaar verscheen het wondermiddel in verschillende varianten: als poeder en in tabletvorm, gemixed met codeïne, kinine, ja zelfs met heroïne! Dat waren nog eens tijden – ik vraag me wel eens af hoe over 100 jaar over onze hedendaagse farmaceutica geoordeeld zal worden. 

Geneesmiddelenreclame: doodshoofden met een boodschap

Om de verkoop te stimuleren liet het bedrijf als relatiegeschenk voor huisartsen een fantastisch macabere kalender maken. De illustraties moesten de indruk wekken dat Antikamnia zelfs de dood overwon.

Lees ook:  Pin-up Kalender als Relatiegeschenk
reclamekalender geneesmiddel antikamnia

Tegenwoordig moeten bedrijven zich houden aan strikte regels als het gaat om ‘Geneesmiddelenreclame’. Die regels zijn vastgelegd in de Gedragscode Geneesmiddelenreclame van de Stichting Code Geneesmiddelenreclame (CGR). Er wordt onderscheid gemaakt tussen geneesmiddelen die vrij verkrijgbaar zijn (zelfzorggeneesmiddelen) of op recept. En of de reclame gericht is op consumenten of beroepsbeoefenaars zoals tandartsen of doktoren.

geneesmiddelen reclame kalender antikamnia
Foto credits: Cooper Hewitt, Smithsonian – publiek domein

De promotionele kalender hing vijf jaren lang, van 1897 tot 1901, in vele wacht- dan wel behandelkamers. De illustraties waren van de hand van de arts en kunstenaar Louis Crusius. Crusius heeft helaas de publicatie van zijn kalender nauwelijks meegemaak – hij stierf in  1898 op 35-jarige leeftijd aan nierkanker. Op de kalender zien we keurig geklede skeletten (gelukkig zie je alleen de schedel) hun dagelijkse dingen doen, al dan niet op de been gehouden of geholpen door een dagelijkse dosis Antikamnia. 

Vooruitziende blik

Daarmee bleek Crusius onbedoeld toch een waarschuwing te geven: het eerste Antikamnia-gerelateerde stervensgeval werd al in 1891 gemeld. Snel daarna liep hun aantal snel op. Pas nadat in de VS de Pure Food and Drug Act werd aangenomen, in 1906, verving de Antikamnia Remedy Co. acetanilide door een minder giftige pijnstiller. Dat verlengde de doodsstrijd van het bedrijf alleen maar, in 1930 verdween het alsnog in een andere farmaceutische conglomeraat. Wat overbleef zijn de macaber fraaie plaatjes, die hun charme tot op de dag van vandaag hebben weten te behouden.